Inspektorzy Pracy w obronie II Rzeczypospolitej

1 września 1939 roku niemiecki atak na Polskę rozpoczął najbardziej tragiczny rozdział w historii naszego kraju - II Wojnę Światową. Agresja, której celem było zniszczenie polskiej państwowości, wymagała od obywateli niezwykłego wysiłku i poświęcenia. W obronie Ojczyzny stanęli nie tylko żołnierze, lecz także przedstawiciele różnych zawodów, w tym inspektorzy pracy - ludzie na co dzień odpowiedzialni za ochronę praw pracowniczych, którzy w godzinie próby stali się oficerami, żołnierzami i konspiratorami.

Bohaterowie z Inspekcji Pracy

Wśród nich szczególne miejsce zajmuje Główny Inspektor Pracy Marian Klott, który już we wrześniu 1939 r. aktywnie włączył się w przygotowania do obrony stolicy.

- Główny Inspektor Pracy Marian Klott uczestniczył w przygotowaniach do obrony Warszawy. Podczas oblężenia stolicy i jakiś czas po kapitulacji kierował sekcją odzieżową w Stołecznym Komitecie Samopomocy Społecznej (...) Współpracował z prezydentem Warszawy Stefanem Starzyńskim, zajmując się m.in. organizowaniem kuchni publicznych i rozdawnictwa odzieży dla mieszkańców miasta - pisze Edward Kołodziejczyk w książce Inspekcja Pracy w Polsce 1919-1999.

Jego działalność pokazuje, że walka o niepodległość nie ograniczała się jedynie do działań zbrojnych. Organizowanie pomocy dla ludności cywilnej w oblężonej Warszawie było równie ważnym frontem tej wojny.

Drugą postacią, która zapisała się w historii, była Halina Krahelska - zastępca głównego inspektora pracy w latach 1927-1931. Jej odwaga oraz poświęcenie stały się symbolem ogromnego zaangażowania nie tylko mężczyzn, ale również kobiet w obronę kraju.

We wrześniu 1939 r. Halina Krahelska była komendantem obwodowej obrony przeciwlotniczej w dzielnicy Mokotów - pisze Tomasz Kozłowski.

W swojej książce „Inspekcja Pracy w Polsce w latach 1919–1939. Organizacja i działalność." podkreśla że na tym nie zakończyła się jej czynna działalność.

Od kwietnia 1940 r. była pracownikiem konspiracyjnego Wojskowego Biura Historycznego, działającego w strukturze Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej AK. – dodaje Kozłowski.

Jej działalność wpisuje się w heroiczny wysiłek całego podziemnego państwa polskiego, które mimo okupacji tworzyło struktury oporu i dokumentowało zbrodnie okupantów.

Cienie Katynia

Niestety, los wielu inspektorów pracy był tragiczny. Jako oficerowie rezerwy zostali zmobilizowani i trafili do sowieckiej niewoli. Ich nazwiska odnaleźć można na listach ofiar Zbrodni Katyńskiej. Oficerskie ciała, które spoczęły w katyńskich i charkowskich dołach śmierci, świadczą o tym, że przedstawiciele Inspekcji Pracy zapłacili najwyższą cenę za wierność Ojczyźnie.

Dziedzictwo odwagi

Dziś, wspominając rocznicę wybuchu II Wojny Światowej, warto pamiętać, że bohaterstwo miało wiele obliczy. Inspektorzy pracy – ludzie z pozoru odlegli od wojskowych zadań – dali przykład, że w chwili próby każdy może stać się obrońcą wolności. Ich odwaga, poświęcenie i ofiara pozostają częścią dziedzictwa II Rzeczypospolitej.

---

Podczas drugiej wojny światowej poległo, zaginęło i zmarło wielu inspektorów pracy. W Archiwum Akt Nowych zachował się wykaz inspektorów i pracowników Inspekcji Pracy, którzy polegli, zmarli lub zaginęli w latach 1939-1945.

• Izaak Feferman - obwodowy inspektor pracy 40 obwodu w Łodzi, ewakuowany w 1939 r. do Lwowa i zamordowany przez okupantów w 1941 r.
• inż. Roman Gregołajtys - okręgowy inspektor pracy w Warszawie, poległ w obronie Warszawy w 1939 r.
• inż. Zygmunt Humięcki - przed wojną obwodowy inspektor pracy 59 obwodu w okręgu pomorskim, skazany w 1943 roku na pracę fizyczną w Gettcie Warszawskim (za rzekomo nieprzychylne zachowanie się w czasie pogrzebu zabitego Niemca), zmarł w tymże roku, cztery dni po zwolnieniu z getta
• inż. Michał Janowicz - obwodowy inspektor pracy w Grodnie (okręg białostocki), zamordowany wraz z żoną i dwoma synami w 1943 r. w Grodnie jako zakładnik
• inż. Stefan Kobierzycki - podinspektor pracy 7 obwodu w Warszawie-województwie, który zmarł w 1941 r.
• Tadeusz Kurkiewicz - podinspektor pracy X okręgu w Poznaniu, zmobilizowany w 1939 r., zginął pod Rawą Mazowiecką
• dr Maria Przedborska - podinspektorka ds. kobiet i młodocianych w III okręgu (Łódź), zamordowana w Gettcie Warszawskim
• mgr Stefan Rejmond - obwodowy inspektor pracy 20 obwodu w Radomiu, zabity przez okupantów w 1940 r.
• inż. Zygmunt Szumski - obwodowy inspektor pracy 15 obwodu w Łodzi, schwytany w łapance na ul. Miodowej w Warszawie w maju 1942 r. i rozstrzelany w grupie 600 zakładników skazanych na śmierć za bombę rzuconą w oddział SS w Alejach Ujazdowskich
• inż. Witold Wasilewski - obwodowy inspektor pracy 8 obwodu w Warszawie, zmarł w 1942 r.
• Lucjan Wróblewski - inspektor obwodowy 16 obwodu w Piotrkowie Trybunalskim, zmarł w 1942 r. w obozie koncentracyjnym w Niemczech
• inż. Gustaw Hoffman - obwodowy inspektor pracy 32 obwodu w Białymstoku, zaginął (brak bliższych danych)
• inż. Aleksander Lewicki - obwodowy inspektor pracy 62 obwodu w Lidzie, zamordowany w Katyniu
• Stefan Stołowy - sekretarz w 9 obwodzie w Łowiczu, aresztowany 12 marca 1941 r. zmarł w Oświęcimiu 15 sierpnia 1942 r.
• inż. Franciszek Umiastowski - obwodowy inspektor pracy 64 obwodu w Wilnie, zamordowany w Katyniu
• Halina Krahelska - inspektorka pracy ds. kobiet i młodocianych w Głównym Inspektoracie Pracy, zmarła w obozie koncentracyjnym w Ravensbrück
• Aleksander Fedorowicz - obwodowy inspektor pracy 59 obwodu w Grudziądzu i 2 obwodu (w 1937 r.) w Warszawie (brak danych, gdzie i kiedy zginął)
• Tadeusz Józef Karwowski - inspektor pracy w Lublinie, a następnie obwodowy inspektor pracy w Gnieźnie, zamordowany w Katyniu
• inż. Antoni Pawłowski - obwodowy inspektor pracy 14 obwodu w Łodzi, zginął w obozie koncentracyjnym
• Władysław Wlaźlik - pracownik III okręgu w Łodzi (brak bliższych danych).

Tuż po wyzwoleniu zmarli: Stefan Krajaniuk – sekretarz 28 obwodu w Chełmie, zmarł w czasie urzędowania 30 kwietnia 1945 r. oraz Zygmunt Bojankowski – obwodowy inspektor pracy 42 obwodu we Lwowie, zmarł nagle 20 maja 1945 r. podczas podróży służbowej.

Źródło: https://www.seka.pl/historia-pip-wojenne-losy-inspektorow
Zdjęcie na miniaturze: Bildarchiv Preussischer, fot. Heinrich Hoffmann